लिखित परिक्षामा छोटो र लामो उत्तर लेख्ने तरिका

क) तलको प्रश्नको छोटो उत्तर लेख ।
१.सामाजिक समावेशीकरणका सकारात्मक पक्षहरु के के हुन ?— ५
सामाजिक सशक्तिकरण सामाजिक रुपमा उपेक्षित, उत्पिडित तथा पिछडिएका वर्ग समुदायलाई आर्थिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक तथा सहभागिताका अन्य क्षेत्रमा सवैंको समान रुपले प्रतिनिधित्वको लागी सहभागिता गराउनु भन्ने वुझिन्छ । सामाजिक समावेशीकरणका सकारात्मक पक्षहरु निम्नानुसार छन् ।
— आरक्षण र सकारात्मक विभेदको सन्तुलित प्रयोग हुन्छ ।
— समानुपातिक प्रतिनिधित्व हुन्छ ।
— समाजमा उपेक्षित, उत्पिडित, पिछडिएका वर्ग समुदायको सशक्तीकरण हुन्छ ।
— पहिचानमा सुनिश्चित हुन्छ ।
— सहभागितामुलक प्रजातन्त्रको विकास हुन्छ
— समानता कायम हुन्छ ।

ख) तलका प्रश्नहरुको लामो उत्तर दिनुहोस । (१* १०=१०)
१.नेपालले योजनावद्ध विकासमा प्रवेश गरेको ५५ वर्ष नाघिसकेको छ । हाल सम्मका आवधिक योजनाको अवस्थालाई हेर्दा लक्ष्य अनुसारको प्रगती भएको देखिदैन । योजनावद्ध विकासमा देखिएका समस्यालाई केन्द्रित गर्दै सुधारको लागी अवलम्वन गरिनुपर्ने रणनीतिहरु के के हुन सक्छन् ? लेख्नुहोस । — १०

योजना (Plan)
कुनै निश्चित उद्धेश्य प्राप्तीको लागि अग्रिम रुपमा कार्यतालिका (Course Of Action) तयार गरी सो उद्धेश्य पुर्तिका लागि साधन र स्रोतहरुको व्यवस्था गर्नु नै योजना हो । यसले भविष्यमा गरिने कार्यहरुलाई निर्धारण गरि पुर्व निर्धारित उद्धेश्य प्राप्तीको दिशामा मार्गदर्शन गर्दछ ।

नेपालमा योजना
नेपालमा वि.सं.२०१३ साल देखि योजनावद्ध विकास भएको ईतिहास छ । योजना तर्जुमा गर्ने सिलसिलामा सर्वप्रथम वि.सं.२०१३ सालमा प्रधानमन्त्रीको अध्यक्षतामा योजना आयोगको गठन भएको हो । हाल वि.सं.२०६८ साल सम्म पुग्दा चालु त्रिवर्षिय योजना ०६७।०६८ —०६९।०७० विद्यमान रहेको छ । वि.सं.२००७ साल अगाडी शासकिय व्यवस्था नै व्यवस्थित नभएको हुदा योजनावद्ध विकासले पश्रय पाएको थिएन । हाल सम्म आउदा योजनावद्ध विकासले ५५ वर्ष भन्दा वढी अवधी नाघिसकेको छ । योजना अवधीमा कृषि, यातायात, संचार, विधुत जस्ता विकासका पुर्वाधारहरुलाई प्राथमिकिकरण गरी सो को विकासमा विभिन्न लक्ष्यहरु निर्धारण गरेको हामी योजनावद्ध विकासको खाकावाट पाउछौं ।

नेपालको योजनावद्ध विकासमा देखिएका समस्याहरु :
नेपालको योजनावद्ध विकासको अवस्थालाई मध्यनजर गर्दा हालसम्मको अवस्थामा केहि प्रगती नभएको होईन तर लक्ष्य अनुसारको प्रगती भने पक्कै नभएको हो भन्ने कुरालाई स्वीकार गर्नुपर्दछ । विभिन्न राजनीतिक आरोह अवरोह संग संगै योजनाका लक्ष्य तथा रणनीतिहरुलाई परिवर्तन गराउदै जाँदा अपेक्षित प्रतिफल प्राप्त गर्न नसकेको तितो सत्य पक्कै हो । योजनाहरुमा राष्ट्को सर्वागिंण विकासलाई लक्षित गरिने, राष्ट्रिय उद्धेश्य संग समाहित गराउने हुँदा योजनाहरुको खाका भन्दा अपेक्षित प्रतिफल प्राप्त गर्नुमा कार्यान्वयन भर पर्दछ । तसर्थ नेपालको योजनावद्ध विकासमा देखिएका समस्याहरुलाई निम्नानसार उल्लेख गर्न सकिन्छ ।
— आर्थिक एवं भौतिक स्रोत साधनको कमी
— योजनाहरु विकेन्द्रित रुपमा संचालन हुनुपर्छ भन्ने मान्यता स्थापित भएतापनि अत्याधिक केन्द्रिकरण गरिएको ।
— योजना तर्जुमा वाह्य प्रभाव
— योजनामा तथ्यांक एवं सुचनाहरु भरपर्दो नहुनु
— योजना तर्जुमा सम्वन्धी ज्ञान सीप, क्षमता र प्रशस्त गृहकार्यको अभाव
— अनुगमन तथा मुल्यांकनको संस्थागत व्यवस्था नहुन
— परम्परागत योजना तर्जुमा गर्ने परिपाटी हुनु

सुधारको लागि रणनीति :
— योजना तथा कार्यक्रमहरु स्पष्ट र पारदर्शी हुनुपर्ने
— योजना तर्जुमामा जनसहभागिता वढाउनुपर्ने
— प्रभावकारी अनुगमन तथा मुल्यांकनको व्यवस्था गर्नुपर्ने
— प्रयाप्त अध्ययन र विश्लेषण र गृहकार्य गरि योजना तर्जुमा गर्नुपर्ने
— योजनामा राजनितिकरणको अन्त्य गर्नुपर्ने
— योजना तजृुमामा स्थानीय निकायहरुको सवलीकरण र सशक्तिकरण गर्नुपर्ने
— आवश्यक दक्ष जनशक्तीको व्यवस्था गर्नुपर्ने

निष्कर्ष :
सुधार खरायो उफ्रे झै एकै पटक हुने कुरा होईन तसर्थ योजनाहरुको प्रभाव मुल्यांकन गरि क्रमशः योजनाहरुको तर्जुमा तथा कार्यान्वयन गर्नुपर्दछ । जसको लागि राजनैतिक प्रतिवद्धता, प्रशासनिक ईमान्दारिता आवश्यक हुन्छ । योजना तर्जुमा तथा कार्यान्वयनमा स्थानीय स्रोतसाधन, सीपको परिचालन गरि अपेक्षित प्रतिफल प्राप्त गर्न सकिन्छ ।